kierownik: dr hab. Grażyna Urban-Godziek

Projekt badawczy NCN Opus, okres realizacji 2013−2107

nr umowy 2012/07/B/HS2/01297, nr PSP K/PBO/000212

Streszczenie

Projekt zakłada przeprowadzenie szerokich badań, a następnie powstanie monografii przedstawiającej historię motywu lamentacyjnej pieśni śpiewanej nocą pod zamkniętymi drzwiami ukochanej. Motyw ten, wywodzący się z dramaturgicznej formy archaicznego komosu znany jest dziś głównie z przekazów nowszych: klasycznych i hellenistycznych – często parodystycznych (co dowodzi zużycia zbyt popularnej już formy). Realizacje liryczne, komediowe, bukoliczne i epigramaty z kolejnych epok literatury greckiej zainspirowały następnie nową literaturę rzymską, sięgającą po wzorce hellenistyczne. W języku łacińskim figura exclusus amator (amant przed zamkniętymi drzwiami) znajduje zastosowanie najpierw w komedii, później w liryce i – przede wszystkim – elegii, dla której okazuje się podstawowym motywem. Śpiewne czuwanie u wrót dziewczyny staje się tu wręcz synonimem miłości i emblematem poezji erotycznej.

                W początkach nowożytności, wraz z adaptacją rzymskiej elegii, paraklausithyron przejmuje podobną jak w antyku rolę. W poezji renesansowej, prócz ogromnej liczby elegijnych łacińskich realizacji motywu, powstają wernakularne teksty liryczne przejmujące cechy paraklausithyrów klasycznych, ale i wzbogacające je o wrażliwość wypracowaną przez lirykę średniowieczną. W XVII w. takie utwory tytułowane są serenadami.

                W projektowanej książce chciałabym, na tle pokazanej w sposób ciągły i spójny historii dwu tytułowych form literackich, dokonać gruntownej analizy elegijnych paraklausithyrów łacińskich – włoskiego Quattrocento i szesnastowiecznej Europy Zachodniej i Północnej, by następnie zasugerować ich wpływ na wykształcenie się gatunku serenady. Punktem centralnym rozważań będzie reprezentatywna dla tego problemu badawczego twórczość Jana Kochanowskiego. Pisał on bowiem zarówno klasycyzujące paraklausithyra łacińskie, jak i oparte na wzorach antycznych, lecz wykazujące już cechy serenadowe, pieśni polskie. Siedemnastowieczna serenada polska podąża nieco podobnym torem – czerpiąc wzory z liryki włoskiej, nie stroni przed powielaniem schematów, symboli czy słów-kluczy antycznego paraklausithyronu.