Konrad Gesner
Michał Choptiany, Konrad Gesner (1516−1565) jako czytelnik Pieśni o żubrze Mikołaja Hussowskiego
19 października 2012
Dzięki przeprowadzonym przez zespół pod kierownictwem Ursa B. Leu badaniom mającym na celu rekonstrukcję prywatnego księgozbioru szwajcarskiego polihistora i przyrodnika Konrada Gesnera (1516−1565) wiadomo już, że oprócz odnotowanych przez Karola Estreichera w Bibliografii staropolskiej trzech egzemplarzy poematu Carmen de statura feritate ac venatione bisontis (Kraków: Hieronim Wietor 1523; por. E. XVIII, 320−321), zachował się jeszcze jeden − należał on do Gesnera, a obecnie jest własnością Zentralbibliothek Zürich. W tomiku tym, oprócz wpisu proweniencyjnego, znajdują się notatki zuryskiego przyrodnika i bibliografa, których analiza pozwala w moim przekonaniu na spojrzenie na tekst Hussowczyka pod nieco innym niż dotychczas kątem.
W moim wystąpieniu postaram się udzielić w oparciu o dostępne materiały wstępnej odpowiedzi na pytanie, co Gesner mógł dla siebie wyczytać w poemacie Hussowskiego. Szwajcarski humanista był znawcą literatury, twórcą monumentalnych encyklopedycznych opracowań wiedzy zoologicznej i botanicznej, a jego zainteresowania obejmowały m.in. historię, bieżące problemy polityczne podzielonej przez reformację i zagrożonej przez Turcję Europy, geologię, filozofię i teologię. Na sporą część tych zainteresowań Gesnera poemat Hussowczyka mógł stanowić − przynajmniej cząstkową − odpowiedź. Aby sprawdzić, czy tak było, poruszę w moim wystąpieniu następujące zagadnienia związane z tym konkretnym egzemplarzem szesnastowiecznego nowołacińskiego poematu oraz kontekstem nowożytnego nadmiaru informacji, w jakim za sprawą szczęśliwego splotu okoliczności, dane mu było funkcjonować:
(1) okoliczności, w jakich egzemplarz Carmen de bisonte trafił do kolekcji Gesnera;
(2) warsztat naukowy Gesnera: sieć informacyjna, praktyki rękopiśmienne, biblioteka i rola literatury klasycznej i nowożytnej w warsztacie zuryskiego badacza;
(3) poemat Hussowczyka w kontekście wczesnonowożytnych poszukiwań świadectw i dowodów − tekst literacki jako źródło wiedzy przyrodniczej i geograficznej;
(4) charakterystyka marginaliów Gesnera w Carmen de bisonte i ich możliwe funkcje;
(5) Carmen de bisonte a rozprawy zoologiczne Gesnera;
(6) marginalia Gesnera a pozostałe elementy jego spuścizny rękopiśmiennej − perspektywy badawcze.
Wybrana literatura przedmiotu:
Axer J., Slavic Bison or European Beast? Thoughts on Nicolas Hussovianus' «Song of the Bison», w: Nel mondo degli Slavi. Incontri e dialoghi tra culture. Studi in onore di Giovanna Brogi Bercoff, a cura di M. G. Di Salvo, G. Moracci, G. Siedina, Firenze: Firenze University Press 2008, vol. I.
Backvis C. Mikołaj z Hussowa, w: idem, Szkice o kulturze staropolskiej, Warszawa: PIW 1975.
Bedini S. A., The Pope's Elephant: An Elephant's Journey from Deep India to the Heart of Rome, New York: Penguin Books 1997.
Blair A., Too Much To Know: Managing Scholarly Information before the Modern Age, New Haven−London: Yale University Press 2010.
Brzozowska A., «Carmen de statura, feritate ac venatione bisontis» Mikołaja Hussowskiego − poemat epicki?, „Classica Wratislaviensia" 2010, t. 30.
Eco U., Kant, Peirce i dziobak, w: tegoż, Kant a dziobak, przeł. B. Baran, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia 2012.
Enenkel K. A. E., Zur Konstituierung der Zoologie als Wissenschaft in der Frühen Neuzeit: Diskursanalyse zweier Großprojekte (Wotton, Gesner), w: Early Modern Zoology: The Construction of Animals in Science, Literature and the Visual Arts, ed. by K. A. E. Enenkel and P. J. Smith, Leiden−Boston: Brill 2007 (Intersections. Yearbook for Early Modern Studies, 7).
Fischer H., Conrad Gessner (1516−1565) as Bibliographer and Encyclopedist, „The Library" 1966, Vol. 21, No. 4.
Krókowski J., Mikołaja Hussowskiego Carmen de bisonte, Wrocław: Ossolineum 1959.
Kusukawa S., Picturing the Book of Nature: Image, Text, and Argument in Sixteenth-century Human Anatomy and Medical Botany, Chicago: The University of Chicago Press 2012.
Leu U. B., Keller R., Weidmann S., Conrad Gessner's Private Library, Leiden−Boston: Brill 2008 (History of Science and Medicine Library, 5).
Mejor M., Historia naturalna w dziełach polsko-łacińskich poetów humanistycznych. Zarys problemu, w: Człowiek wobec natury − humanizm wobec nauk przyrodniczych, red. J. Sokolski, Warszawa: Neriton 2010 (Humanizm. Idee, nurty i paradygmaty humanistyczne w kulturze polskiej. Syntezy, 9).
Ogilvie B. W., The Many Books of Nature: Renaissance Naturalists and Information Overload, „Journal of the History of Ideas" 2003, Vo. 64, No. 1.
Pelczar J., Mikołaj Hussowski, jego życie i dzieła. Ustęp z dziejów humanizmu w Polsce, Kraków 1900.
Rosenberg D., Early Modern Information Overload, „Journal of the History of Ideas" 2003, Vol. 64, No. 1
Osoba publikująca: Janusz Smulski